Μια ιστορία που δεν γράφτηκε

Νέα - 20/02/2005

Το παρακατω αρθρο ειναι πολυ ενδιαφερον δινει πολλες πληροφοριες και αναφορες για την ιστιορια της Ικαριας.
Το κρασί και τα αμπέλια των αρχαίων Ικαρίων
Μια σπουδαία ιστορία που δεν γράφτηκε ακόμη
Ηλίας Γιαννίρης
Πολεοδόμος, Χωροτάκτης, Δρ. ΕΜΠ
 Ο Πράμνειος Οίνος και ο θεός Διόνυσος...

Η Αρχαία Ικαρία ήταν παραγωγός του περίφημου Πράμνειου Οίνου. Ο Ομηρικός ύμνος
εις Διόνυσον (ΧΧΧΙV) μνημονεύει 6 περιοχές που αναφέρονται ως τόποι που γεννήθηκε
ο Διόνυσος (Δράκανο, Ικάρου ανεμόεσσα, Νάξος, Αλφειός, Θήβα, όρος Νύσα).
Από αυτούς οι δύο (Δράκανο Ικάρου ανεμόεσσα) είναι στην Ικαρία. Αλλά,
και οι άλλοι τόποι δεν είναι άσχετοι με την Ικαρία. Αν σηματοδοτήσει κανείς
στο χάρτη αυτά τα τοπωνύμια θα διαπιστώσει ότι βρίσκονται περίπου στην ίδια ευθεία.
Στο θαλάσσιο δρόμο που ένωνε την Ιωνική ακτή με την Ελληνική Χερσόνησο, και που έχει
την Ικαρία στο κέντρο του. Τον ίδιο αυτό δρόμο που είχαν σηματοδοτήσει και τα ιερά της
Αρτέμιδας (Έφεσος, Νάς Ικαρίας, Αμφιάρειο).
Στην Ικαρία, είναι ολοζώντανες διάφορες ιστορίες για νέους που τους είχαν αρπάξει οι
Πειρατές, αλλά ξέφυγαν και κρύφτηκαν στο βουνό της Ικαρίας. Αρκετά σόγια αναφέρουν τέτοιο γεννήτορα.
Ο μύθος λεει ότι και ο Διόνυσος είχε μια τέτοια επαφή με τους τότε πειρατές. Τον πήραν από την
Ικαρία και πήγαιναν να τον πουλήσουν σκλάβο. Αυτός τους είπε ότι είναι Θεός και μάλιστα της
γονιμότητας, της απόλαυσης της φύσης και φυσικά του οίνου, αλλά εκείνοι δεν τον πίστεψαν
εκτός από ένα ναυτόπουλο (που τελικά σώθηκε). Τα όσα περιγράφονται είναι μάλλον από την
επίδραση του Πράμνιου οίνου. Να πως τα περιγράφει, γλαφυρά, ο Απολλόδωρος:
“Θέλοντας να περάσει απ’ την Ικαρία στη Νάξο μίσθωσε ένα πειρατικό των Τυρρηνών.
Εκείνοι αφού τον έμπασαν μέσα, παρέκαμψαν τη Νάξο κι έβαλαν πλώρη κατά την Ασία για να τον πουλήσουν.
Κι ο Διόνυσος έκανε φίδια τα κουπιά καιτο κατάρτι κι όλο το σκάφος το γέμισε με κισσό και μελωδίες
από αυλούς. Οπότε οι πειρατές καταλαμβάνονται από μανία και ρίχνονται στη θάλασσα όπου γίνονται δελφίνια.
Έτσι οι άνθρωποι πίστεψαν οτι είναι θεός και τον τιμούσαν”
Το γεγονός ότι ο Διόνυσος, όταν ήταν νεαρός και άγνωστος έμενε στην Ικαρία, είναι πολύ ενδιαφέρον.
Ο αρχαιολόγος Θ. Κατσαρός, σε μια εξαίρετη πραγματεία του υπογραμμίζει την πληθώρα των τοπωνυμίων
της Ικαρίας που σχετίζονται με το Διόνυσο.
Η υπόθεση ότι η Ικαρία είναι η πατρίδα του Διονύσου και του κρασιού ενισχύεται ακόμη και από το
αρχαίο μύθο του Ικάριου, του πρώτου ανθρώπου που έφτιαξε οίνο. Όψιμες μεταγραφές του μύθου
τοποθετούν τον Ικάριο στην Αττική. Ο Απολλόδωρος αναφέρει:
“Όταν πέθανε ο Εριχθόνιος και θάφτηκε στο ίδιο τέμενος της Αθηνάς, έγινε βασιλιάς ο Πανδίων,
και στα χρόνια της βασιλείας του ήλθαν στην Αττική η Δήμητρα και ο Διόνυσος. Την Δήμητρα την
υποδέχτηκε στην Ελευσίνα ο Κελεός και τον Διόνυσο ο Ικάριος, που παρέλαβε απ’ αυτόν
ένα κλήμα κι έμαθε την οινοποιία”.
Είναι γνωστή η σχέση των Ικαρίων με την περιοχή του Διονύσου της Αττικής.
Ωστόσο, ο οίνος ήταν τόσο δυνατός που όταν τον ήπιαν οι δούλοι του παραφέρθηκαν,
και μάλιστα σκότωσαν τον ίδιο τον αφέντη τους τον Ικάριο. Το δίδαγμα είναι
ότι ο οίνος πρέπει να πίνεται με προσοχή, και μάλιστα, καλό είναι να τον αναμειγνύει
κανείς με νερό, και να κάνει κράμα-κρασί. Σήμερα, ο Πράμνειος Οίνος της Ικαρίας είναι
από τους λίγους υψηλόβαθμους που έχουν απομείνει. Οι σημερινοί Καριώτες έχουμε την ευτυχία
να γευόμαστε Οίνο, και ξέρουμε πώς μπορεί να παραφερθεί κανείς μεθώντας με τέτοιο κρασί.
Μάλιστα, το καλοκαίρι, τους μήνες που δεν έχουν “ρο”, ξέρουμε ότι “θέλει νερό”
γιατί τότε μεθάει κανείς ευκολότερα. Βάζουμε λοιπόν νερό και μετατρέπουμε τον
Πράμνειο Οίνο σε κρασί. Το εθιμοτυπικό που υπάρχει σήμερα στην Ικαρία γύρω από το κρασί
δείχνει ότι οι κάτοικοι αυτού του νησιού έχουν καλά καταλάβει το δίδαγμα του μύθου του Ικάριου.
 Κυκεώνας: Το Ικαριακό “κοκτέϊλ”
Η αρχαία γραμματολογία έχει συχνές αναφορές στον Πράμνιο Οίνο.
Η Κίρκη κερνάει τους συντρόφους του Οδυσσέα ένα κοκτέϊλ από τυρί,
μέλι ξανθό, αλεύρι και “Οίνο Πράμνειο”. Μόλις αυτοί το ήπιαν, τους έκανε γουρούνια
(Οδύσσεια, Κ. Στίχοι230-240). Φαίνεται ότι μέθυσαν και άλλαξαν συμπεριφορά,
‘γίναν σαν τα ζώα Είναι εκπληκτικό ότι αυτά ακριβώς τα προϊόντα είναι και τα
περιώνυμα της παραδοσιακής Ικαριακής παραγωγής. Εκτός από το αλεύρι, τα άλλα
προϊόντα έχουν έντονη σημερινή παρουσία.
Μάλιστα, το τυρί αυτής της συνταγής είναι ...κατσικίσιο, δηλαδή καθούρα.
Αυτό μαθαίνουμε από την Ιλιάδα:
Μια νησιωτοπούλα, η Εκαμήδη από την Τένεδο, κέρασε τον σοφό γερο-Νέστορα
και την παρέα του ένα κοκτέϊλ, τον περίφημο κυκεώνα. Για την ακρίβεια,
άπλωσε στο τραπέζι “κρεμμύδι, προσφάγι για το πιοτό, και μέλι φρέσκο
και μαζί του άγιου κριθαριού τον καρπό”. Στη μέση του τραπεζιού έβαλε
και ένα βαρύ μεγάλο ποτήρι, περίτεχνα διακοσμημένο, για να πιουν από κοινού.
Όταν ήταν γεμάτο δύσκολα το σήκωνε να πιει κανείς, εκτός από τον ιδιοκτήτη του
τον ίδιο το Νέστορα, που μάλιστα το είχε φέρει από το σπίτι του, από την Πύλο.
“Μέσα σ’ αυτό τους ανακάτωσε η γυναίκα η όμοια με θεές νερό με κρασί Πράμνειο,
έξυσε με χάλκινη ξύστρα κατσικίσιο τυρί, και πασπάλισε άσπρο κριθαρένιο αλεύρι.
Ύστερα, αφού ετοίμασε τον κυκεώνα, τους είπε να πιουν. Εκείνοι ήπιαν πρώτα
κ’ έσβησαν τη δίψα που τους ξέραινε το λαιμό, κ’ έπειτα πήραν να κουβεντιάζουν
μεταξύ τους για να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους με λόγια”.
Εδώ, εκτός από την συνταγή του κυκεώνα έχουμε και ένα πολύ γνωστό παραδοσιακό
εθιμοτυπικό, με την γυναίκα-γνώστρια να ετοιμάζει για την παρέα το τραπέζι,
και την λιτή τροφή να προσφέρεται, με σκοπό να πίνουν οι ομοτράπεζοι
και κουβεντιάζουν για να περάσουν ευχάριστα. Μάλιστα, λίγο αργότερα,
όταν ο Πάτροκλος φέρνει στη σκηνή του Νέστορα τον βαριά τραυματισμένο
Μαχάονα, τον γιο του περίφημου γιατρού της αρχαιότητας Ασκληπιού,
η Εκαμήδη του δίνει να πιει από τον κυκεώνα, για να γίνει καλά.
Αυτό το τελετουργικό, με επίκεντρο τον Πράμνειο Οίνο και τις σπουδαίες ιδιότητές του,
απασχόλησε και τον Πλάτωνα. Ο Σωκράτης, συνομιλώντας με τον Ίωνα, τον ρωτάει
χρησιμοποιώντας την μαιευτική μέθοδο:
“Σωκράτης: Και η τέχνη του ραψωδού είναι διαφορετική από την τέχνην του ηνιόχου;
Ίων: Ναι.
Σωκράτης: Και εφ’ όσον είναι διαφορετική, είναι γνώσις αναφερόμενη εις πράγματα διαφορετικά.
Ίων: Ναι.
Σωκράτης: Και πάλιν: Όταν ο Όμηρος διηγείται ότι εις τον τραυματισμένον Μαχάονα, η
παλλακίς του Νέστορος, η Εκαμήδη, του δίδει ένα ρόφημα να πίνει: Και αυτό το λέιε πάνω-κάτω:
“Από κρασί Πραμνιώτικο και γιδοτύρι ξύνει
Μέσα, με ξύστρα χάλκινη. Και από κοντά κρεμύδι
Να συνοδέψει το πιοτό...”
Αυτά, αν σωστά τα λεει ο Όμηρος ή όχι εις ποίαν τέχνην ανήκει να το κρίνει μετ’ ακριβείας;
Εις την τέχνην του ιατρού ή του ραψωδού;
Ίων: Εις την τέχνην του ιατρού.
Σωκράτης: Και πάλιν όταν λέγει ο Όμηρος....”
Ο Πλάτωνας επανέρχεται στον Πράμνειο Οίνο στην ΠΟΛΙΤΕΙΑ, συνδέοντάς
τον ακόμη μια φορά με την Ιατρική:
“-Και μικρότερη τάχα ντροπή το νομίζεις νάχη κανείς την ανάγκη της ιατρικής,
όχι ότνα πρόκειται για τίποτα πληγές ή για κάτι τυχαίες επιδημικές αρρώστιες,
αλλά επειδή από τη μαλθακή ζωή και τη δίαιτα που αναφέραμε γεμίζει το σώμα του,
καθώς οι βάλτοι, από αέρια και αναθυμιάσεις, και αναγκάζει τους κομψούς μας τους
Ασκληπιάδες να βρίσκουν ονόματα, εμφράξεις και κατάρρους, για τις αρρώστειες του;
-Και πραγματικώς νέα είναι και αλλόκοτα αυτά τα ονόματα για τις αρρώστιες.
-Που βέβαια δεν θα υπήρχαν, καθώς φαντάζομαι, στην εποχή του Ασκληπιού.
 Και το συμπεραίνω, επειδή οι δυό του γυιοί, στην πολιορκία της Τροίας δεν
 μάλλωσαν τη γυναίκα, που έδωσε στον πληγωμένο Ευρύπυλο να πιει Πραμνιώτικο κρασί με
 πασπαλισμένο από πάνω άφθονο αλεύρι και ξυσμένο τυρί, που τάχουν για φλεγματικά,
 ούτ’ έκαμαν καμιά παρατήρηση στον Πάτροκλο, που τον γιάτρευε.
-Να πούμε όμως την αλήθεια, δεν ήταν και πολύ κατάλληλο το πιοτό για έναν άνθρωπο σε αυτή την κατάσταση.
-Δεν θα το κρίνης έτσι, αν λάβης υπ’ όψη σου πώς οι Ασκληπιάδαι παλιότερα, πριν να φανή ο Ηρόδικος,
 Δε γνώριζαν, καθώς λένε, απ’ αυτή την παιδαγωγική ιατρική”
 Είναι φανερό ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν εντοπίσει ειδικά στο κρασί της Ικαρίας σπουδαίες ιδιότητες,
 σχεδόν μαγικές. Και φαίνεται ότι δεν ήταν μόνο το κρασί της Ικαρίας αλλά και τα άλλα Καριώτικα προϊόντα,
 το μέλι, το κατσικίσιο τυρί και το κριθαράλευρο που έκαναν τον Πράμνειο Οίνο ένα έξοχο ποτό για παρέα,
 για τέρψη αλλά και για να νοιώσει καλύτερα όχι απλά ένας οποιοσδήποτε τραυματίας, αλλά ο ίδιος ο γιός
 του γιατρού Ασκληπιού!
 
Το Πράμνιο ... Δαιμόνιο
Ένα τέτοιο κρασί δεν θα μπορούσε να μην πέσει στην προσοχή του Αριστοφάνη.
Η μαρτυρία που έχουμε στους ΙΠΠΗΣ είναι αποκαλυπτική.
Δυο δούλοι συζητούν, παραπέμποντας στον μύθο του Ικάριου και των δούλων του που ήπιαν το κρασί.
Ωστόσο, οι δούλοι κρατούν μάσκες και παίζουν θέατρο, κοροϊδεύοντας τους πολιτικούς.
Ο ένας φοράει το προσωπείο του στρατηγού Δημοσθένη και ο άλλος του στρατηγού και πολιτικού
Νικία, και διαμαρτύρονται για το ξύλο που τρώνε από τον Κλέωνα.
Β’ Δούλος (Νικίας): Το καλύτερο λοιπόν για μας είναι να πεθάνουμε.
Α’ Δούλος (Δημοσθένης): Σκέψου τότε πώς θα πεθάνουμε σαν άντρες.
Β’: Πώς αλήθεια; Πώς θα πεθάνουμε σαν άντρες; Ας πιούμε αίμα ταύρου!
    Ο θάνατος του Θεμιστοκλή είναι ο προτιμότερος από όλους.
Α’: Όχι μα το Δία! Κάλλιο να πιούμε άκρατο οίνο για το αγαθό δαιμόνιο.
    Ίσως έτσι μας κατεβεί καμιά καλή ιδέα..
Β’: ¶ ναί, άκρατο οίνο! Το πώς θα πιούμε τώρα λογαριάζεις! Και γίνεται
    μεθυσμένος άνθρωπος να σκεφτεί κάτι σωστό;
Α’: Αληθινά το λες φίλε; Είναι ένας μωρολογονεροκανατάς! Τολμάς να αρνηθείς στο
    κρασί την έμπνευση; Και μπορείς να βρεις κάτι καλύτερο από το κρασί γι αυτό;
    Τάχα Δε βλέπεις πως όταν οι άνθρωποι πίνουν, τότε πλουτίζουν, πετυχαίνουν,
    κερδίζουν τις δίκες τους, γίνονται ευτυχισμένοι και βοηθούν τους φίλους τους;
    Έλα, τρέχα και φέρε μου γλήγορα μια κανάτα κρασί, για να ποτίσω το μυαλό μου και πω κάτι ξυπνό!
Β’: Δυστυχία! Τι τάχα να μας μαγειρεύει αυτό σου το πιοτί;
Α’: Κάτι καλό. Φέρε το όμως...
(ο Β’ δούλος πάει και κλέβει κρασί από το αφεντικό)
Α’: Χύσε μου μπόλικο άκρατο οίνο, όπως αν ήταν για σπονδή.
Β’: Πάρε και πρόσφερε σπονδή στο αγαθό δαιμόνιο.
Α’: Ρούφα, ρούφα το Πράμνιο δαιμόνιο! (έπειτα που άδειασε το ποτήρι:) Ω αγαθό δαιμόνιο,
    δική σου είναι αυτή η ιδέα όχι δική μου!”
    Είναι εντυπωσιακή η παρομοίωση του Πράμνειου Οίνου με το αίμα του ταύρου.
    Επίσης, ότι άκρατος οίνος και Πράμνειος οίνος είναι συνώνυμα.
    Τέλος, ο συντηρητικός Νικίας δεν μπορεί να νοιώσει ελεύθερος και χαλαρός, 
    ενώ ο Δημοσθένης τον προτρέπει να πιει και να ευφρανθεί, να αισθανθεί το πνεύμα
    του Πράμνειου οίνου και να ξεχάσει τον πόνο του.

Πού ήταν άραγε τα αμπέλια του Πράμνειου Οίνου;
Θα πρέπει κανείς να τα αναζητήσει στα ορεινά. Η Οινόη, όπως δηλώνει και το όνομά της,
θα πρέπει να ήταν το επίνειο της εμπορίας καριώτικου κρασιού. Επομένως, η περιοχή του
Κοσκινά, ιδιαίτερα η νότια πλευρά του Κάστρου, ανάμεσα στον Κοσκινά και στην Πούντα,
με τη μεγαλύτερη έκθεση στον ήλιο, θα πρέπει να είναι το επίκεντρο των αμπελώνων.
Ωστόσο, είναι αξιοπρόσεκτο και ένα ιδιαίτερο γεωμορφολογικό χαρακτηριστικό που δεν έχει
επαρκώς ερευνηθεί. Στην νότια πλευρά της οροσειράς, ακριβώς κάτω από την κορυφογραμμή,
υπάρχουν πλατώματα που κάποτε θα πρέπει να ήταν ενωμένα και να αποτελούσαν μια ενιαία
επίπεδη ζώνη από το Μαυράτο μέχρι την Πούντα. Είναι η περιοχή της οροσειράς του Αθέρα
που σήμερα φέρει ακόμη το όνομα Πράμνος, όχι τυχαία..
Η ζώνη αυτή εμφανίζεται και μετά τον Μαγγανίτη, πάνω από το Καρκινάγρι. Με τις διαβρώσεις
των εδαφών πολλά τμήματα αυτού του ιδιόμορφου “σκαλοπατιού” θα πρέπει να κατέρρευσαν.
Σε αυτή την στενή και επίπεδη λωρίδα, που είναι υπήνεμη, θα πρέπει να υπήρχαν επίσης αμπελώνες.
Η πληθώρα των οικισμών που βρίσκονται σε εκείνη την υψομετρική ζώνη ισχυροποιεί αυτή την υπόθεση:
Οικισμός Καρναούς, Κεχρίτης, Κάμπα, Παγγεράτο ή Παριανάδο, Αστάχυ, Ραφέδο, Τσαμπατάτο, Βαρδαράδο,
Βρουχοί, Κελιά, Σύριγγας, Δάσος Μαγγανίτη, της ελιάς Κάμπος, Κουμαρό, Αγ. Γιάννης Θεολόγος.
Συνέχεια αυτής της ζώνης είναι το Αμάλου και η Λαγκάδα, το παροιμιώδες άκρο της Ικαριακής
Αφάνειας και σημαντικό παραγωγικό κέντρο για αυτή την περίοδο.
Αυτοί οι οικισμοί θα πρέπει να έχουν πολύ παλιά ιστορία. Υποθέτω ότι θα πρέπει να είναι,
μαζί με τους αμπελώνες του Κοσκινά, οι αρχαίοι αμπελώνες του Πράμνειου Οίνου. Θα πρέπει
να είχαν σύνδεση μεταξύ τους με δρόμο ή μονοπάτι, και παράλληλα θα είχαν σύνδεση με τις
παραθαλάσσιες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας, και ιδίως με την Οινόη. Μια ανασκαφή και σε
αυτή την περιοχή, θα μπορούσε να δώσει πολλά.

Μια Ιστορία που δεν έχει γραφτεί ακόμη
Μετά την κλασσική Ελλάδα, κατέρρευσαν τα δίκτυα εμπορίου των αρχαίων Ελλήνων.
Οι παράκτιες πόλεις της Ικαρίας (Δράκανο, Θέρμαι, Οινόη, Νάς), που ήταν βασισμένες
στο εμπόριο θα πρέπει να ερημώθηκαν. Ήδη επί Ρωμαίων η Ικαρία αναφέρεται ως έρημη.
Τι συνέβη;
Θα πρέπει όσοι έμειναν στο νησί, να αποσύρθηκαν στα ορεινά, και ιδιαίτερα στην
παραγωγική ζώνη του Πράμνειου Οίνου. Τότε ουσιαστικά θα πρέπει να δομήθηκε το
αυτόνομο Ικαριακό νοικοκυριό και όχι στην περίοδο της μεταβυζαντινής πειρατείας,
όπως πιστεύουμε σήμερα.. Επομένως, δεν θα πρέπει να μιλάμε για τον αιώνα της αφάνειας,
αλλά για πολλούς αιώνες επιβίωσης και προσαρμογής αυτόνομων και συνεχώς διευρυνόμενων
νοικοκυριών, με απόλυτη αυτάρκεια, μέσα στην Ικαριακή φύση.
Η μεγάλη παραγωγική δύναμη της Ικαριακής φύσης και τα διάσπαρτα νερά κατά μήκος του
Αθέρα, ευνόησαν τον πρωτότυπο οικιστικό τύπο της αραιής κατοίκησης, δηλαδή της επιβίωσης
σε επικλινές δασωμένο έδαφος. Η τροφοσυλλογή, η αιγοτροφία, η μελισσοπαραγωγή,
η καροβυνοποιία και φυσικά η αμπελουργία αναπτύχθηκαν σε συνθήκες αυτάρκειας.
Διατηρήθηκαν οι αρχαίες ελληνικές τεχνικές, που επιβιώνουν ακόμη και σήμερα.
Διατηρήθηκαν έτσι και τα ήθη και έθιμα. Διαμορφώθηκε η κοινωνία των ίσων και
η κοινωνία των ελαχίστων. Διαμορφώθηκε η Ικαρία της Ουτοπίας.
Οι κάτοικοι ζούσαν ελεύθεροι, μακρόβιοι, χωρίς ταξικές αντιθέσεις, χωρίς
διευρυμένη αγορά και εμπόριο. Η αλίμενη και ανεμόεσσα Ικαρία, και το τραχύ
Ικάριο Πέλαγος διαμόρφωσαν ένα τείχος προστασίας. Μεσολάβησε ένα μικρό διάλειμμα
κατά την Βυζαντινή περίοδο, οπότε και ξαναστήθηκαν τα δίκτυα εμπορίου και ορισμένοι
Ικάριοι ξανακατέβηκαν προς την ακτή χωρίς να χάσουν την επαφή τους με την παραγωγική
ζώνη του Αθέρα.
Αυτή η ζώνη γης κάτω από την κορυφογραμμή ήταν, επίσης, αόρατη από τη θάλασσα.
Επομένως, θα πρέπει να παρέμεινε παραγωγική και την περίοδο της μεταβυζαντικής πειρατείας.
Ασφαλώς και σταδιακά θα δημιουργήθηκαν και άλλοι οικισμοί στην υπόλοιπη Ικαρία, πάνω στις πλαγιές.
Εκεί κυρίως διαμορφώθηκε το αντιπειρατικό Ικαριακό σπίτι. Δεν είναι τυχαίο, που ακριβώς
κάτω από αυτή τη ζώνη του Αθέρα υπάρχουν τα σημερινά χωριά Ξυλοσύρτης, Χρυσόστομο,
Πλαγιά, Μαγγανίτης, Καρκινάγρι. Επίσης, το σημερινό μονοπάτι που σώζεται ακόμη,
περνάει από αυτή τη διαδρομή για να βγει στην Πούντα. Η πάνω γη θα πρέπει να εγκαταλείφθηκε.
Οι κάτοικοι άλλαξαν ασχολίες και έγιναν κτηνοτρόφοι και ελαιοκαλλιεργητές.
Η αμπελουργία ξεχάστηκε σε αυτή την περιοχή, με μόνη ίσως εξαίρεση την περιοχή της Κάμπας.
Αν λοιπόν η ζώνη αυτή, σχετίζεται με την αμπελουργική ιστορία της Ικαρίας και τη μετεξέλιξή της,
τότε μπορεί να υποθέσει κανείς ότι άλλες παρόμοιες ζώνες σχετίζονταν με άλλες παραγωγικές
εξειδικεύσεις. Υπάρχουν, εκτός από τις “από το βουνό προς τη θάλασσα” οικιστικές διαδοχές
(Μεσαριά, Πέρα Μεριά, ¶γιος Κήρυκος, Βόρεια περιοχή των Ραχών μέχρι τη θάλασσα),
άλλες δύο σημαντικές ισοϋψείς οικιστικές διαδοχές:
Α) Μονοκάμπι-Πλωμάρι-Μηλιωπό, και Β) Κουνιάδοι-Βρακάδες-Προεσπέρα.
Η Ικαρία φαίνεται να έχει σημαντική οικιστική ιστορία, σημαντικές οικιστικές αναπροσαρμογές.
Πολλά στοιχεία του Ικαριακού πολιτισμού, η γλώσσα, η γραφή, οι χοροί, τα έθιμα,
το κτηνοτροφικό σύστημα, ερευνώνται σήμερα και δείχνουν ότι είναι εφάμιλλα της
μοναδικότητας και της σημασίας του Πράμνειου Οίνου, και πέρασαν επίσης στην αφάνεια.
Στο σύνολό της η Ικαρία, μέχρι σήμερα, παραμένει ακόμη “αφανής” και ανεξερεύνητη.
Ακόμη και από μας τους ίδιους τους Ικάριους.