Συναυλία: Δρόμοι της Ανατολής

9 μ.μ. Σάββατο 3 Δεκέμβρη 2011 Δημοτικό Σχολείο Φραντάτου

Βικτωρία Τάσκου: Ούτι, Φωνή, Γυαϊλί Ταμπούρ
Δημήτρης Φαλιέρος: Λάφτα, Φωνή
Σόλης Μπαρκή: Κρουστά

Δυο λόγια για το ρεπερτόριο...

Τα κομμάτια που θα παίξουμε το Σάββατο το βράδυ ανήκουν στις μουσικές παραδόσεις της Ελλάδας (τα περισσότερα από την περιοχή της Μ. Ασίας), της γειτονικής Τουρκίας καθώς και του Αραβικού κόσμου.
Διαλέξαμε ένα ρεπερτόριο με πολλές εναλλαγές: τα τραγουδιστικά μέρη, αναμειγνύονται με ορχηστρικά κομμάτια και "ταξίμια", τα χορευτικά τραγούδια του γλεντιού με λόγιες συνθέσεις “Saz Semai”, τα αργά με τα γρήγορα, τα χαρούμενα με τα λυπημένα.
Όλα τους είναι τραγούδια και σκοποί που μας συγκινούν και μας ξεσηκώνουν, το καθένα με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο.
Το πρόγραμμα είναι χωρισμένο σε μικρές ενότητες με βάση τα “μακάμ”, με εξαίρεση την πρώτη ενότητα του δεύτερου μέρους, που ακούγεται το γυαϊλί ταμπούρ.

Τα όργανα...

Το ούτι

Το ούτι είναι έγχορδο μουσικό όργανο που κατάγεται από την Περσία και είναι αρκετά διαδεδομένο στις μουσικές της Μέσης Ανατολής αλλά και στην ελληνική παραδοσιακή μουσική. Το περσικό όργανο που οι πέρσες το έλεγαν Μπαρπάτ (ούτι) έμοιαζε με το αιγυπτιακό ούτι που παίζανε στην εποχή των Φαραώ πριν 3.500 χρόνια. Αυτό λοιπόν το όργανο αργότερα ονομάσθηκε από τους άραβες al oud που σημαίνει στα αραβικά ξύλο και συγκεκριμένα ψηλό ξύλο. Από εκεί έχει πάρει το ούτι την τελική του ονομασία. Το ούτι είναι ο βασιλιάς των οργάνων για τους άραβες.
Οι χορδές που χρησιμοποιούσαν παλιά ήταν από έντερο και η πένα από φλούδα κερασιάς ή κέρατο ζώου, που σήμερα έχουν αντικατασταθεί από πλαστικές ύλες.
Κατά τον Μεσαίωνα οι σταυροφόροι μεταφέρανε το όργανο από τους Αγίους Τόπους στην Ευρώπη, όπου εξελίχθηκε στο Αναγεννησιακό λαούτο.

Λάφτα ή πολίτικο λαούτο

Η λάφτα ή, όπως είναι αλλιώς γνωστό, το πολίτικο λαούτο, είναι ένα όργανο που προϋπήρχε από το ούτι στην αστική λαϊκή μουσική της Κωνσταντινούπολης. Λειτουργεί κυρίως ως όργανο μελωδίας αλλά και συνοδείας και εξέλειψε σχεδόν εντελώς κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Τα τελευταία 25 χρόνια, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία, έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για αυτό το υπέροχο και εξαιρετικά ευέλικτο όργανο.
Η λάφτα όπως και το ούτι καταγράφονται ως κατεξοχήν αστικά όργανα που άκμασαν στις μεγάλες πόλεις της περιοχής και πρώτα και κύρια στην μητρόπολη, την Κωνσταντινούπολη, από όπου και η ονομασία “πολίτικο λαούτο”. Η ονομασία “λαούτο” προέρχεται και αυτή από το αραβικό al oud, ενώ η ονομασία “λάφτα” είναι η τουρκική λέξη lavta για το λαούτο.
Πρώτο βαθμό συγγένειας διατηρεί επίσης η λάφτα με το ούτι και ως προς την τεχνοτροπία και τις τεχνικές παιξίματος. Είναι θαυμαστή η ομοιότητα τους.

Το γυαϊλί ταμπούρ

Το Γυαϊλί Ταμπούρ λέγεται ότι είναι επινόηση του μεγάλου μουσικού της Κλασσικής Οθωμανικής μουσικής Tanburi Cemil Bey (1871-1916), ο οποίος έπαιζε πολίτικη λύρα και ταμπούρ (έγχορδο όργανο το οποίο παίζεται με πένα), γεγονός που τον οδήγησε να παίξει ταμπούρ με δοξάρι.
Μετά από προσπάθειες αρκετών χρόνων και συνεχείς τροποποιήσεις για να ακουστεί το ταμπούρ καλύτερα, έφτασε να αντικατασταθεί το κάτω μέρος του οργάνου με ένα μεταλλικό ηχείο, καλυμμένο με δέρμα που τα τελευταία χρόνια αντικαταστάθηκε από πλαστικό.
Χρησιμοποιείται σαν όργανο της Kλασικής Oθωμανικής - Λόγιας Ανατολικής Μουσικής, και είναι το μεγαλύτερο τοξωτό όργανο στη μουσική παράδοση της Ανατολής.

Γλωσσάρι...

Τι είναι ταξίμι;

Έτσι λέγονται οι αυτοσχεδιασμοί στη ανατολίτικη μουσική. Ένα ταξίμι συχνά μπαίνει ως εισαγωγή σε κάποιο μουσικό κομμάτι, λειτουργώντας σαν μια προετοιμασία για τον ακροατή. Άλλες φορές μπορεί να βρεθεί μέσα σε ένα κομμάτι και να λειτουργήσει σαν κορύφωσή του.
Έτσι ή αλλιώς, ρυθμικό ή άρυθμο, μικρό ή μεγάλο είναι η πιο δημιουργική στιγμή για ένα μουσικό

Τι είναι Saz Semai;

Είναι μια οργανική (χωρίς λόγια δηλαδή) μουσική φόρμα που συνηθίζεται στην κλασική οθωμανική και στην αραβική μουσική. Αποτελείται από τέσσερα μέρη και ένα “ρεφραίν” που επαναλαμβάνεται ενδιάμεσα τους. Ο ρυθμός του είναι 10/8, πολύ ιδιαίτερος για τα αυτιά ενός ακροατή του τόπου μας, εκτός από το τελευταίο μέρος, το τέταρτο, που συνήθως είναι πιο γρήγορο και σε ρυθμό 6/8.

Τι είναι Μακάμ;

Μακάμ είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται μεταξύ των μουσικών στις ανατολικές μουσικές παραδόσεις και είναι κάτι σαν τους “Ήχους” της βυζαντινής μουσικής και τους “Δρόμους” της λαϊκής-ρεμπέτικης. Το μακάμ περιγράφει την μελωδική πορεία, το δρόμο που ακολουθεί ένα μουσικό κομμάτι, με απλά λόγια το μελωδικό του χαρακτήρα, το χρώμα του. Τα κομμάτια που θα παίξουμε απόψε είναι σε μακάμ ραστ, ουσσάκ, μπεγιάτι, χιτζάζ, κιουρντί, μουχαγιέρ κιουρντί, νιχαβέντ.